Zgodnie z kalendarzem chrześcijańskim Popielec to pierwszy dzień Wielkiego Postu. Tego dnia kościoły katolickie wypełniają się wiernymi, którzy z pokorą pochylają głowy, aby kapłan posypał je popiołem, pochodzącym ze spalonych ubiegłorocznych gałązek palmowych. Popiół symbolizuje kruchość i przemijalność życia ludzkiego, dlatego w trakcie obrzędu ksiądz wymawia słowa: „Pamiętaj, że jesteś prochem i w proch się obrócisz”. Sam akt przyjęcia popiołu na głowę oznacza chęć przemiany dotychczasowego życia.
Jakie są korzenie obrzędu? Tradycja posypywania głów popiołem przywędrowała do nas już w VIII wieku. Trzysta lat później papież Urban II ustanowił ją powszechnym zwyczajem w całym Kościele. Wówczas wierni nie mieli jednak tak łatwo jak teraz. Każdy, kto miał jakieś grzeszki na sumieniu, na początku Wielkiego Postu musiał włożyć pokutne odzienie, posypać głowę popiołem i odmówić psalmy pokutne. Następnie pokutnik wyprowadzany był ze świątyni. Symbolizowało to wykluczenie z kościelnej wspólnoty i zobowiązanie do publicznej pokuty. Rozgrzeszenie przysługiwało mu dopiero w Wielki Czwartek. Dzięki „pocałunkowi pokoju” biskupa, wykluczony na nowo włączany był do wspólnoty eucharystycznej.
Lata mijały, a Kościół powoli odchodził od tak rygorystycznej formy przeżywania publicznej pokuty. Aktualnie nawet praktykujący katolicy nie zawsze biorą sobie do serca popielcowe zobowiązania.
A jakie zwyczaje i obrzędy – poza posypywaniem głów popiołem – wiążą się z okresem Wielkiego Postu? Jednym z głównych jest nabożeństwo Drogi Krzyżowej, odprawiane zwykle w każdy piątek Wielkiego Postu. Najpopularniejsze nabożeństwo wielkopostne, w którym każdorazowo uczestniczą tłumy wiernych, to Gorzkie Żale. W czasie uroczystości parafianie śpiewają hymny i kantyki o pasyjnej treści.
W czasie postu nie warto być skąpcem. Pamiętajmy, że to okres szczególnej pracy nad swoją duszą i doczesnym życiem. Dlatego w kościołach ustawiane są puszki na postną jałmużnę, przeznaczoną dla osób ubogich i dotkniętych różnymi nieszczęściami.
Wielu Polaków w czasie postu powstrzymuje się od hucznych zabaw i imprez. Co ciekawe, do niedawna w Polsce w okresie tym nie błogosławiono nawet małżeństw. Dzisiaj zakaz imprezowania nie jest rygorystycznie przestrzegany, szczególnie przez młodzież beztrosko uczestniczącą w dyskotekach, koncertach i innego typu zabawach.
Podobnie jest ze wstrzemięźliwością i z postem ścisłym. Niegdyś post był bardzo surowy i nie było mowy o odstępstwach od niego. Aby być pewnym, że żaden grzech nie „wskoczy” na nasze konto, wypalano patelnie i inne naczynia z tłuszczu i posilano się jedynie chlebem i wodą.
Obecnie wierzący zobowiązani są do powstrzymania się od spożywania mięs we wszystkie piątki całego roku, a do postu ilościowego – w Środę Popielcową i w Wielki Piątek. Aby mieć czyste sumienie, w popielec i w wielkopostne piątki możemy pozwolić sobie jedynie na dwa skromne posiłki i jeden syty. Z lekkim brzuchem i sumieniem, możemy już spokojnie przygotowywać się do obchodów Świąt Wielkiejnocy.
Na Jasnej Górze obrzęd posypywania głów popiołem będzie miał miejsce podczas każdej mszy św. Dodatkowo, o godz. 9.30 w Kaplicy Matki Bożej odbędzie się msza św. wspólnotowa dla ojców i braci paulinów. Tam w Środę Popielcową o godz. 16.45 rozpocznie się również pierwsza w tegorocznym Wielkim Poście Droga Krzyżowa.